Archive for the ‘Lou Andreas-Salomé’ Category

augustus 13th, 2020 by Renske ter Avest

Lou Andreas-Salomé en Nederland (3) – Een brief aan Abraham Kuenen

Lou Andreas-Salomé’s verbinding met Nederland – naast haar reis naar Santpoort en vriendschap met Hendrik Gillot –  blijkt ook uit de brief die ze aan de theoloog Abraham Kuenen schreef. Ze komt in aanraking met zijn werk via Hendrik Gillot. Hij gaf haar de beginselen mee van de moderne theologie, waarvan Kuenen een representant was. Hij was naast J. H. Scholten één van de leermeesters van Gillot tijdens zijn studie theologie in Leiden. De vraag is waarom Lou een brief richtte aan Kuenen.

In de periode dat Lou aan haar debuutroman werkt, schrijft ze een brief aan Abraham Kuenen (vanuit Merano, op 4 januari 1884). In deze brief komt naar voren dat Lou Kuenen’s De godsdienst van Israël nauw heeft bestudeerd: ‘Eine Verehrerin Ihrer Schriften, in deren Studium mich vor meherern Jahren in meiner russischen Heimath Herr H.A. Gillot einführte…’ Lou heeft een verzoek. Niet voor zichzelf, maar voor Paul Ree, met wie ze samenleefde. Omdat Ree het Nederlands niet beheerst, hoopt Lou via Kuenen aan een vertaling (in het Engels) te komen van De godsdienst van Israël. Ree is op dat moment bezig met zijn boek over de gewetensontwikkeling  (Die Enstehung des Gewissens (Berlijn, 1885)). Lou denkt dat Kuenen’s studie over de ontwikkeling van de Israëlische godsdienst mogelijk van betekenis kan zijn voor Paul Ree. Uit Wolf’s uiteenzetting over de brief van Lou Andreas-Salomé aan Abraham Kuenen blijkt dat het niet bekend is of hij gereageerd heeft. Maar duidelijk is wel dat Lou haar weg wist te vinden binnen domineesland! 

Ruth Wolf vond de al eerder gepubliceerde brief bij een studie naar het werk van Kuenen en beschreef de brief in een artikel in het tijdschrift Studie Rosenthaliana. Zie: Wolf, R. & Wesselius, J.W. (1992). Een onbekende brief van Lou Andreas-Salomé. Studia Rosenthaliana, 26(1/2), 149-151. 

december 30th, 2019 by Renske ter Avest

Lou Andreas-Salomé en Nederland (2) – de ontvangst van haar debuutroman

De ontvangst van Lou’s romandebuut in Nederland

In 1885 verschijnt Lou’s romandebuut Im Kampf um Gott. Het wordt goed ontvangen, niet alleen in Duitsland, maar ook in Nederland. Zo las Troelstra de roman met veel belangstelling en wijdde P.H. Hugenholtz, oprichter van de Vrije Gemeente in Amsterdam, er een uitvoerige recensie aan. Daarnaast wordt de roman op zijn aanbeveling vertaald naar het Nederlands: In den strijd om God.

De roman gaat over een dominee’s zoon, die terugblikt op zijn leven. Zijn worstelingen, strijd, staan centraal: het verlies van de God van zijn kinderjaren. Hugenholtz wijst de lezer erop dat dit een strijd is die de jonge schrijfster zelf ook heeft gestreden. Ze heeft diep nagedacht over de godsdienstvraag, en heeft het innerlijk doorleefd, haar boek is van binnenuit geschreven. Hugenholtz noemt het ook wel een ‘Tendenzroman’: ‘van het naïf geloof, door den bangen twijfel, tot den zelfbewusten levensernst.’

Wat is volgens Hugenholtz de kerngedachte van deze roman? ‘De eenzaamheid, de verlatenheid van de ziel, die den God van hare kinderjaren verloor en zich nog geen eigen God verwierf in diens plaats, is hier treffend getekend.’ Maar daar blijft het niet bij. ‘Zo moet, leert ons de schrijfster, het geloof aan de goddelijke macht in eigen boezem, dat onder allerlei verstandelijke bedenkingen bezwijkt, herleven als een practisch levensresultaat.’

Ook De Tijdspiegel besteedt uitvoerig aandacht aan Lou’s roman. ‘Ik verheug mij over die vertaling, omdat In den strijd om God een merkwaardig boek is, waarvan de lezing en herlezing zeer gewenscht is voor allen, die den grooten geestenstrijd van onze dagen meeleven. Ik herinner mij geen boek in de laatste jaren gelezen te hebben, dat zoo zeer tot nadenken brengt, tot ernst stemt en ons uit het gedruisch der wereld tot onszelf terugvoert.’

Een betere aanbeveling kan ik niet bedenken.

november 19th, 2019 by Renske ter Avest

Lou Andreas-Salomé en Nederland (1) – haar vriendschap met de ‘Godmens’ Gillot

Lou komt in haar leven verschillende keren in aanraking met Nederland(ers). In de reeks Lou en Nederland doe ik daar verslag van.

Hendrik Gillot

Als zeventienjarige Russin komt Lou in 1878 in contact met de Nederlandse predikant Gillot. Hendrik Gillot is voorganger in de Hollandse kerk te Sint-Petersburg. Lou raakt in de ban van Gillot, die een briljant kanselredenaar was. Als hij preekte stond er een lange stoet met rijtuigen in de Nevski Prospect. Hij was een uiterst vrijzinnig predikant, opgeleid in Leiden en zeer thuis in de moderne theologie. Lou besluit bij Gillot in de leer te gaan. Hij helpt haar zich voor te bereiden op een studie in Zürich. Wat krijgt ze op haar bordje? Niet alleen religiegeschiedenis, maar ook filosofie (o.a. Kant en Spinoza).

Om in het buitenland te kunnen studeren heeft Lou een paspoort nodig. Maar: ze krijgt deze niet van de Russische overheid, omdat ze uit de kerk was getreden. Gillot helpt haar uit de brand. Via een oude studievriend regelt hij dat Lou in Nederland belijdenis kan doen. Lou: ‘Dankzij Holland, dat aangename land waar de kerk en de staat strikt gescheiden machten zijn….’

In mei 1880 doet Lou belijdenis in een Hollands dorpskerkje te Santpoort. Gillot gaat zelf voor in de dienst. Hij sluit de inzegening af met de woorden: ‘Wees niet bevreesd, ik heb je uitverkoren, ik heb je bij je naam geroepen: je bent de mijne.’ Lou was maar al te blij dat haar moeder niets kon verstaan van deze slotzin (gezien de dubbelzinnigheid: het klonk welhaast als een huwelijksvoltrekking…). De tekstkeuze is dan ook saillant. Zeker als je weet dat Lou Gillot’s eerdere huwelijksaanzoek afwees. De getrouwde Gillot, vader van twee kinderen, raakt daardoor zijn eerdere status als “Godmens” kwijt.

Het was Gillot die Lou haar naam gaf (dit omdat hij haar Russische naam Ljola niet uit kon spreken). Een naam die ze de rest van haar leven blijft dragen. In de volgende aflevering de Nederlandse receptie van haar debuut (dat verschijnt onder het pseudoniem Henri Lou). 

augustus 17th, 2019 by Renske ter Avest

Lou Andreas-Salomé

Mijn bachelorscriptie filosofie gaat over Lou Andreas-Salomé. Titel: Het levensgebed. Lou Andreas-Salome over de ‘dood van God’ en ‘de aarde trouw blijven’

In 1885 the first novel of the philosopher and writer Lou Andreas-Salomé appears: Im Kampf um Gott. One year later a Dutch translation appears under the title In den strijd om God. Not only does she write about her struggle, the way she wrestles herself free from her belief in the invisible God, but she also writes about what this does to her view of the world. She develops a “real life attitude” which she addresses in her poem ‘Lebensgebet’.

With the novel In den strijd om God [The struggle for God] and Salomé’s memoirs Terugblik op mijn leven [Looking Back] I will elaborate on the question about the way Salomé looks at the concepts ‘the death of God’ and ‘remaining faithful to the earth’.